Rok łamania praworządności i zasad demokracji przez rząd Donalda Tuska w Polsce

Kluczowy polski instytut prawniczy sporządził szczegółową listę nadzwyczajnych i rażących działań Donalda Tuska naruszających zasady praworządności od czasu objęcia władzy przez jego rząd.

Za pośrednictwem Instytutu na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris

Po wyborach parlamentarnych w Polsce 15 października 2023 r., nowa Rada Ministrów powołana przez sojusz składający się z centrolewicowej Koalicji Obywatelskiej, centroliberalnej Polski 2050, agrarnego Polskiego Stronnictwa Ludowego i Lewicy została powołana 13 grudnia 2023 r., po ośmiu latach rządów bardziej konserwatywnej koalicji Zjednoczonej Prawicy kierowanej przez Prawo i Sprawiedliwość (PiS). Nowy polski rząd pod przewodnictwem Donalda Tuska, działając na podstawie doraźnych uchwał podejmowanych przez kontrolowaną przez siebie większość parlamentarną, nieformalnych “wytycznych” i opinii zaprzyjaźnionych prawników, podjął następnie w ciągu kolejnych dziesięciu miesięcy liczne bezprawne działania, które miały na celu fizyczne wyeliminowanie opozycji z przestrzeni publicznej. Działania te naruszyły fundamenty demokratycznego państwa prawa, prowadząc do rewolucyjnego porządku “sprawiedliwości przejściowej” i “demokracji wojującej”. Poniżej przedstawiamy podsumowanie najważniejszych przykładów takich działań:

Atak na niezawisłość sędziów

W projekcie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości zmieniającego Regulamin urzędowania sądów powszechnych z 14 grudnia 2023 r. (dzień po objęciu władzy przez nowy rząd) znalazła się próba wprowadzenia tzw. testu niezawisłości, który miałby oceniać bezstronność i niezawisłość ponad 2500 sędziów powołanych na stanowiska po zmianie regulaminu Krajowej Rady Sądownictwa przez poprzedni rząd. Pomysł ten powrócił niedawno w projekcie ustawy mającej regulować status sędziów. Oczekuje się, że sędziowie poddadzą się “czynnej pokucie” – czyli złożą oświadczenie, w którym przyznają, że zbłądzili, ubiegając się o awans w organie konstytucyjnym, gdy poprzedni obóz polityczny był jeszcze u władzy.

Jak stwierdził minister sprawiedliwości Adam Bodnar na konferencji prasowej, na której ogłoszono tę decyzję, “gdy złożą oświadczenie, że popełnili błąd, to dobrowolnie wrócą do sądu, w którym wcześniej orzekali, ale nic więcej się z nimi nie stanie”. Sędziowie ci zostaną w ten sposób “rozgrzeszeni”. Ci, którzy nie okażą skruchy, mogą spodziewać się sankcji.

Komisja Wenecka wydała opinię w tej sprawie 14 października 2024 r., w której podkreśliła, że ocena pracy sędziów musi być zawsze przeprowadzana indywidualnie, a zwolnienia grupowe nie są możliwe. Ponadto każda negatywna ocena musi podlegać kontroli sądowej na wniosek zainteresowanej osoby. Ocena powinna być również przeprowadzana przez instytucję niezależną od władzy wykonawczej.

Rozwiązania pozwalające na kwestionowanie statusu niektórych sędziów w oparciu o bliżej nieokreślone kryteria stanowią rażące naruszenie gwarancji niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądów. Zgodnie z art. 178 ust. 1 Konstytucji RP sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji RP oraz ustawom. Z kolei art. 180 ust. 1 Konstytucji RP stanowi, że sędziowie są nieusuwalni, co stanowi podstawową gwarancję niezawisłości sędziowskiej.

Siłowe przejęcie mediów publicznych

Na mocy uchwały Sejmu RP z 19 grudnia 2023 r. “w sprawie przywrócenia porządku prawnego oraz bezstronności i rzetelności mediów publicznych oraz Polskiej Agencji Prasowej” rozpoczęto bezprawny atak na media publiczne. Tego samego dnia pełniący obowiązki Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego płk Bartłomiej Sienkiewicz, z uwagi na to, że był organem wykonującym uprawnienia właścicielskie Skarbu Państwa wobec mediów publicznych (posiadającym 100 proc. akcji tych spółek) i działając na podstawie przepisów Kodeksu spółek handlowych, odwołał ówczesnych prezesów zarządów Telewizji Polskiej S.A., Polskiego Radia S.A. i Polskiej Agencji Prasowej S.A. oraz całe zarządy tych spółek. Następnie minister powołał w ich miejsce nowe zarządy, które z kolei powołały nowe rady nadzorcze tych spółek. Działania ministra zostały podjęte z naruszeniem przepisów ustawowych. W dniu 8 kwietnia 2024 r. Telewizja Polska S.A. (TVP) została formalnie “postawiona w stan likwidacji” w celu ułatwienia przejęcia nad nią kontroli przez rząd. Było to sprzeczne z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 18 stycznia 2024 r., który orzekł, że postawienie jej w stan likwidacji byłoby niezgodne z prawem. Kolejne miesiące pokazały, że była to jedynie fasada mająca na celu wyłącznie osiągnięcie celów politycznych, ponieważ firma po postawieniu w stan likwidacji nadal działała sprawnie, inwestowała, opracowywała nowe programy, a nawet próbowała się rozwijać – wszystko to, stając się centrum propagandowym do rozpowszechniania wiadomości nowego rządu.

Zakwestionowanie statusu sędziów powołanych przez Krajową Radę Sądownictwa po 2018 r.

W dniu 20 grudnia 2023 r. Sejm przyjął uchwałę “w sprawie usunięcia skutków kryzysu konstytucyjnego w kontekście konstytucyjnej pozycji i funkcji Krajowej Rady Sądownictwa w demokratycznym państwie prawnym”, w której stwierdził, że wszystkie uchwały Sejmu z lat 2018-2022 dotyczące wyboru członków Krajowej Rady Sądownictwa są nieważne, a wszyscy członkowie Krajowej Rady Sądownictwa (KRS) zostali wezwani do natychmiastowego zaprzestania działalności w tym organie. Jest to sprzeczne z podstawowymi konstytucyjnymi warunkami funkcjonowania KRS (art. 186 i 187 Konstytucji RP). Tego samego dnia – 20 grudnia – KRS oświadczyła, że uchwała Sejmu narusza Konstytucję RP. Następnie Komisja Wenecka potwierdziła, że nie jest możliwe zbiorowe usunięcie ze stanowisk i funkcji sędziów, którzy zostali powołani po 2018 roku.

Unieważnianie Trybunału Konstytucyjnego, w tym uzupełnianie jego wyroków o adnotacje

Oprócz opisanego powyżej ignorowania wyroków i orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, rząd Donalda Tuska od początku swojej kadencji notorycznie podważał sam status sędziów Trybunału Konstytucyjnego poprzez dołączanie przez instytucję publikującą ich orzeczenia (Dziennik Ustaw, który jest wydawany przez Prezesa Rady Ministrów) do ostatnich orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, stwierdzając, że “zgodnie z orzeczeniami Europejskiego Trybunału Praw Człowieka Trybunał Konstytucyjny jest pozbawiony cech trybunału ustanowionego ustawą”.”

W dniu 6 marca 2024 r. Sejm podjął również niezgodną z prawem uchwałę “w sprawie usunięcia skutków kryzysu konstytucyjnego lat 2015-2023 w kontekście działalności Trybunału Konstytucyjnego”, co stanowiło zaprzeczenie pozycji Trybunału w polskim porządku prawnym. W dniu 28 maja 2024 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że taka uchwała jest sprzeczna z Konstytucją RP.

Bezprawne unieważnienie mandatów posłów Wąsika i Kamińskiego pomimo prezydenckiego ułaskawienia

W dniu 21 grudnia 2023 r. marszałek Sejmu Szymon Hołownia, lider jednej z kilku partii tworzących rząd Donalda Tuska, bezprawnie unieważnił mandaty posłów Macieja Wąsika i Mariusza Kamińskiego, uznając ich za skazanych przestępców, mimo że zostali ułaskawieni przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę w 2015 roku. Hołownia utrzymał decyzję w mocy pomimo faktu, że obaj posłowie odwołali się do Sądu Najwyższego, który w dniach 4-5 stycznia 2024 r. uznał cofnięcie ich mandatów za niezgodne z prawem. Trybunał Konstytucyjny orzekł ponadto 19 czerwca 2024 r. (sygn. K 7/24), że nowelizacja ustawy o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju oraz ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. poz. 227) była niezgodna z Konstytucją z uwagi na uniemożliwienie udziału w głosowaniu nad nią posłom, którym Marszałek Sejmu bezprawnie wygasił mandaty poselskie. Tym samym uchwalenie ustawy naruszyło m.in. fundamentalną zasadę państwa prawnego: zasadę podległości władzy publicznej prawu (art. 7 Konstytucji RP).

Przymusowe przejęcie Prokuratury Krajowej

W dniu 12 stycznia 2024 r. Minister Sprawiedliwości Adam Bodnar wezwał Prokuratora Krajowego Dariusza Barskiego do swojego gabinetu i wręczył mu dokument stwierdzający, że powołanie go na stanowisko dwa lata wcześniej – 16 lutego 2022 r. – przez poprzedniego Ministra Sprawiedliwości Zbigniewa Ziobro nastąpiło rzekomo z naruszeniem obowiązujących przepisów, a tym samym nie wywołało skutków prawnych. Celem tego działania było obejście przepisów ustawy Prawo o prokuraturze z 2016 r., która wyraźnie stanowi, że Prokurator Krajowy może być powołany wyłącznie za zgodą Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i może być odwołany wyłącznie za pisemną zgodą Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. W dniu 27 września 2024 r. Sąd Najwyższy orzekł, że działania Ministra Bodnara były sprzeczne z prawem, a Dariusz Barski pozostaje Prokuratorem Krajowym.

Naruszenie immunitetu posła Marcina Romanowskiego jako członka Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy

15 lipca 2024 r. poseł opozycji Marcin Romanowski został zatrzymany na polecenie prokuratora działającego z upoważnienia Ministra Sprawiedliwości Adama Bodnara. Zignorowano przy tym fakt, że poseł posiada nie tylko immunitet poselski (który wcześniej został mu uchylony), ale także odrębny immunitet jako członek Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy. Minister Bodnar stwierdził, że “immunitety nie mogą zapewniać bezkarności”, ale dopiero 2 października tego roku Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy uchyliło immunitet posła Romanowskiego, co oznacza, że wszelkie wcześniejsze działania rządu w jego sprawie były bezprawne.

Wydanie przez Ministra Edukacji Narodowej rozporządzenia w sprawie sposobu nauczania religii w szkołach bez wymaganej zgody kościołów i związków wyznaniowych

26 lipca 2024 r. Minister Edukacji Narodowej Barbara Nowacka wydała rozporządzenie zmieniające zasady prowadzenia lekcji religii w szkołach. Jedną z kontrowersyjnych zmian jest możliwość łączenia uczniów różnych klas i roczników na lekcjach religii, co może stanowić naruszenie art. 96 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2024 r. poz. 737, tekst jednolity).

Sposób wydania rozporządzenia naruszył art. 25 ust. 3-5 Konstytucji RP, określający zasady stosunków państwa ze związkami wyznaniowymi w Rzeczypospolitej Polskiej, ponieważ przed wydaniem rozporządzenia Minister nie osiągnął porozumienia z zainteresowanymi związkami wyznaniowymi. Stanowi to naruszenie konstytucyjnej zasady konsensualnego regulowania stosunków państwo-Kościół. W dniu 30 sierpnia 2024 r. Trybunał Konstytucyjny, na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, wydał postanowienie o zawieszeniu rozporządzenia na czas rozpatrywania wniosku. W międzyczasie Ministerstwo ogłosiło, że nie zastosuje się do tego postanowienia.

Wydanie bezprawnych “wytycznych” wzywających do maksymalnego rozszerzenia dostępu do aborcji w formie oficjalnej konferencji prasowej i publikacji

W dniu 30 sierpnia 2024 r. Minister Zdrowia Izabela Leszczyna podczas rządowej konferencji prasowej ogłosiła publikację Wytycznych w sprawie aktualnych regulacji prawnych dotyczących dostępu do zabiegu przerywania ciąży. Skierowane do dyrektorów szpitali, ordynatorów i kierowników oddziałów wytyczne zawierają “uprzejmą prośbę” o ich stosowanie. Dokument zakłada, że przesłanki dotyczące ryzyka zdrowotnego, na jakie narażona jest kobieta w ciąży żądająca aborcji na takich podstawach, mogą być interpretowane tak szeroko, jak to tylko możliwe. Uzasadnienie to można wyprowadzić z “dowolnego obszaru zdrowia, zarówno fizycznego, jak i psychicznego”.

W dokumencie stwierdza się ponadto, że szpitalom będą grozić kary finansowe za niewykonanie aborcji w wysokości do 550 000 zł (około 140 000 USD). Minister Zdrowia w rzeczywistości nie ma jednak uprawnień wynikających z polskiego prawa do wydawania takich dokumentów. Wytyczne nie są więc wiążące dla dyrektorów placówek medycznych, a jedynie “grzeczną prośbą o ich stosowanie”. Publikacja takiego dokumentu, wraz ze stwarzaniem wrażenia, że jest on obowiązujący, a także sankcjami za jego nieprzestrzeganie, stanowi naruszenie zasady praworządności i uzurpację uprawnień, które słusznie należą do samej placówki medycznej.

Uwięzienie ks. Michała Olszewskiego

Ksiądz Michał Olszewski, prezes Fundacji Profeto, która otrzymała od rządu dziesiątki milionów złotych dofinansowania na budowę ośrodka Archipelag dla ofiar molestowania w Warszawie, od 26 marca 2024 r. przebywa w areszcie tymczasowym. Według relacji samego więźnia, jak i jego obrońcy, ksiądz wielokrotnie spotykał się z okropnym traktowaniem graniczącym z torturami psychicznymi i fizycznymi. Duchowny miał m.in. problemy ze skontaktowaniem się ze swoim adwokatem, przez dziesiątki godzin odmawiano mu jedzenia i zabraniano korzystania z toalety.

Próba “wycofania kontrasygnaty” przez Donalda Tuska

Premier Donald Tusk, zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, podpisał postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 sierpnia 2024 r. nr 1131.18.2024 w sprawie powołania przewodniczącego zgromadzenia sędziów Izby Cywilnej Sądu Najwyższego. Zostało ono opublikowane w Monitorze Polskim wraz z adnotacją o podpisach Prezydenta RP i Prezesa Rady Ministrów. Jednak 9 września Tusk ogłosił na X (dawniej Twitter) (sic), że “zdecydował się unieważnić kontrasygnatę”, mimo że polski system prawny nie przewiduje takiej możliwości. Następnego dnia rzecznik Sądu Najwyższego, podobnie jak zdecydowana większość szanowanych konstytucjonalistów, oficjalnie oświadczył, że działanie premiera Tuska było niezgodne z prawem.

Nieuznawanie niewygodnych dla nowych władz wyroków sądowych

W ciągu ostatniego roku przedstawiciele obozu rządzącego wielokrotnie wybiórczo uznawali lub lekceważyli wyroki Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego. Tak było m.in. w przypadku Ministra Sprawiedliwości Adama Bodnara, który zignorował wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 25 marca 2019 r., sygn. K 12/18, w którym Trybunał stwierdził, że ówczesna nowa ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa jest zgodna z Konstytucją RP. Warto przypomnieć, że w 2021 r. Adam Bodnar, jeszcze jako Rzecznik Praw Obywatelskich, faktycznie respektował ten sam wyrok Trybunału Konstytucyjnego, który orzekł, że przepis umożliwiający Rzecznikowi wykonywanie zadań po upływie kadencji i do czasu wyboru następcy – art. 3 pkt 6 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich – jest niezgodny z art. 209 ust. 1 w związku z art. 2 i 7 Konstytucji.

W styczniu 2024 r. Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego uchyliła postanowienie o wygaśnięciu mandatu Macieja Wąsika, które nie zostało uznane przez marszałka Szymona Hołownię ze względu na jego wątpliwości co do tego, czy Izba jest sądem. Jednocześnie jednak koalicja rządząca nie zakwestionowała wydanej kilka dni później przez tę samą Izbę SN uchwały stwierdzającej ważność niedawnych wyborów parlamentarnych, po których władzę przejęła opozycja.

W dniu 27 września 2024 r. Izba Karna Sądu Najwyższego orzekła, że Dariusz Barski został prawidłowo przywrócony ze stanu spoczynku w 2022 r. przez ówczesnego ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobro, co oznacza, że to on nadal zajmuje stanowisko Prokuratora Krajowego, a nie obecny minister sprawiedliwości Adam Bodnar. W tweecie wspomniany minister poparł stanowisko Prokuratury Krajowej z jej nowym szefem – która nie uznaje tego orzeczenia za wiążące.

Źródło: https://rmx.news/article/a-year-of-violations-of-the-rule-of-law-and-democratic-principles-by-donald-tusks-government-in-poland/